Đạo diễn Hồ Quang Minh và những dấu mốc lịch sử

Người xem phim Việt vẫn thường biết đến cặp vợ chồng đạo diễn – diễn viên Trần Anh Hùng – Trần Nữ Yên Khê, nhưng ít ai quan tâm đến cặp đôi đã để lại bốn tác phẩm độc đáo của điện ảnh nước nhà là đạo diễn Hồ Quang Minh và diễn viên Hồ Phương Dung. Cả hai ông đều là đạo diễn nước ngoài gốc Việt.

Nếu như Trần Anh Hùng chọn một điểm nhìn rất Tây phương về văn hóa Việt Nam mà có phần hững hờ với chiều sâu lịch sử đất nước ẩn sau đó, thì đạo diễn Hồ Quang Minh lại tìm đến những số phận con người bị chi phối sâu sắc bởi biến động xã hội các thời kì. Phim của ông bày tỏ nỗi ưu tư đặc biệt đối với sự chia cắt một cách tàn nhẫn, trớ trêu những mối quan hệ gia đình trong dòng chảy các sự kiện chính trị đầy nhiễu nhương.

Xem thêm:

Hai tác phẩm đầu tiên trong sự nghiệp ông soi chiếu rõ chủ đề này theo hướng rất cực đoan, đặt trong bối cảnh chế độ Việt Nam Cộng Hòa ở miền Nam với phim “Con thú tật nguyền” (1985) và chế độ diệt chủng Pol Pot ở Campuchia với phim “Nhân dân là trang giấy trắng” (1991), khi hình hài nhân tính con người bị hoàn cảnh xô đẩy đến méo mó không thể nhận ra được nữa. Hai phim sau cũng chính là hai kiệt tác để đời của ông, với hình ảnh đất nước trong hai cuộc chiến tranh, dù là ở một ngôi chùa tại Huế trong “Bụi Hồng” (1996) hay một làng quê miền Bắc trong “Thời xa vắng” (2003), đều được khắc họa trong một góc nhìn chính trị ôn hòa, ít phán xét và đầy tính chiêm nghiệm hơn (mang chất thiền Đạo Phật).

Một cảnh trong phim Bụi Hồng (1996)

Với “Nhân dân là trang giấy trắng”, đó là câu chuyện về một người phụ nữ bị chồng là cán bộ trong chế độ Pol Pot dụ dỗ rời khỏi Paris để quay về nước cùng con gái. Người đàn ông mù quáng tin vào cái gọi là “một chủ nghĩa cộng sản tuyệt đối trong sạch” đang được xây dựng ở Campuchia, vì không muốn vợ “bỏ rơi ngoài lề cuộc cách mạng vô tiền khoáng hậu của đất nước”, đã vô tình đẩy gia đình vào sự áp bức và khổ sai của chính quyền Angka. Hai đứa con gái nhỏ bị tẩy não rồi chết vì thiếu thốn bệnh tật, còn người vợ phải sống mãi với vết đen kí ức vì bất lực không cứu được con.

Đến với “Bụi hồng”, cảm quan về sự vỡ vụn tình ruột thịt không dữ dội như phim trước nhưng vẫn mênh mang nỗi buồn trong câu chuyện về một gia đình với hai anh em thuộc hai bờ chiến tuyến. Có những con đường lựa chọn để lại mâu thuẫn ngấm ngầm giữa các thành viên gia đình như trong “Đất Khổ” của Hà Thúc Cần; nhưng cũng có lựa chọn đẩy những người anh em ruột phải chĩa súng vào nhau và không một lần gặp mặt suốt ba mươi năm trời. Ni cô Diệu Thuần trong phim có hai người em trai. Một người tập kết ra Bắc; người kia quyết định thành sĩ quan Cộng Hòa, phần vì muốn bảo vệ gia đình, phần lại muốn sống cho lý tưởng chính trị của riêng mình.

Trong suốt phim, không gian nhà chùa thanh tịnh vừa đóng vai trò là nơi thoát khỏi “thực tại xã hội xâm chiếm”, vừa là chốn để giác ngộ con người và hàn gắn tổn thương chia lìa của chiến tranh. Chỉ đến gần kết phim, cái tình nghĩa, vượt lên trên tất cả những khác biệt không dễ hòa giải, như lời Diệu Thuần nói, “con người cũng khổ vì cái đầu”, là thứ duy nhất níu kéo họ đối diện nhau lần cuối cùng.

Phim “Thời xa vắng” (đạo diễn Hồ Quang Minh – 2003)

“Thời xa vắng”, chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của Lê Lựu, tiếp tục chung mạch chủ đề này, nhưng khai thác từ khía cạnh khác: sự can thiệp máy móc và giáo điều của chính quyền vào đời sống riêng tư con người. Nhân vật chính để gửi gắm suy tư của đạo diễn họ Hồ là Giang Minh Sài, một con người tự đẽo gọt mình để “sống hộ ý định người khác”. Năm lên mười, Sài phải lấy vợ là Tuyết hơn mình ba tuổi theo mong muốn gia đình. Đến khi trưởng thành, Sài bị cấp trên ép không được bỏ vợ và cắt đứt mối tình với một người con gái khác để có lý lịch trong sạch vào Đảng.

Dưới lớp vỏ bọc khiên cưỡng mang tên “đạo đức nhân phẩm của người cách mạng”, cuộc hôn nhân không tình yêu với Tuyết trở thành nhà tù giam cầm, không cho phép Sài quyết định hạnh phúc của mình. Sự can thiệp thô bạo này còn được đẩy cao hơn, khi Sài chấp nhận cố có một đứa con với Tuyết để thành Đảng viên, nhưng rốt cục lý lịch mập mờ của nhà vợ đã chấm dứt mọi hi vọng. Qua chuỗi bi kịch của Sài và Tuyết, bức tranh xã hội Việt Nam nửa sau thế kỉ XX hiện lên với những nỗi lòng bị đè nén bởi xã hội ngột ngạt những định kiến; những con người vốn bị tư tưởng nô lệ bám rễ giờ lại phải sống trói buộc theo những nguyên tắc thiển cận của chế độ.

Trong tất cả các phim của đạo diễn Hồ Quang Minh thì vợ ông – Hồ Phương Dung, luôn đóng vai nữ chính. Cô chưa bao giờ học qua bất kì trường đào tạo nào, nhưng trong bốn nhân vật hoàn toàn khác biệt, không một vai nào cô diễn dưới mức xuất sắc. Thậm chí trong nhiều cảnh không được mượt, diễn xuất cô không chỉ cứu vãn mà còn nâng cả bộ phim lên một tầm khác. Từ người vợ lính Cộng Hòa trở thành gái điếm sau khi nhận tin báo nhầm chồng chết đến người phụ nữ với hai con gái nhỏ chịu sự hành hạ trong chế độ diệt chủng; từ ni cô Diệu Thuần đến người vợ Tuyết sống trong tủi nhục cả một đời với cuộc hôn nhân mà hạnh phúc bị bóp chết từ khi chưa bắt đầu; mỗi một nhân vật dưới sự hóa thân đến gần như biến mất của cô đều để lại dấu ấn mãnh liệt với khán giả.

Nhân vật Tuyết do diễn viên Hồ Phương Dung thủ vai trong phim Thời xa vắng

Cái tài của Hồ Phương Dung là để người xem thấu được sức nặng của những khoảnh khắc ngắn mà lặng trong phim. Điển hình như đoạn cuối “Thời xa vắng”, khi Tuyết đứng ra chụp ảnh với gia đình trong đám cưới con gái, bà đã bật khóc rưng rức. Lúc đó, thợ ảnh bảo: “Ấy chết, cười chứ sao lại khóc, tất cả cười lên” thì bà mới cố gượng cười nhưng miệng cứ méo xệch. Tất cả nỗi khổ của cả một đời người đàn bà dồn nén suốt mạch phim như chẳng thể kìm nén trong giây phút ấy được nữa, và hiếm khi nào có một nụ cười trong điện ảnh mà buồn và chua xót đến vậy.

Trích nguồn:

  • “Thời xa vắng” – Hành trình từ văn học đến điện ảnh – N.T.B (nhavanhanoi) http://quehuongonline.vn/…/thoi-xa-vang-hanh-trinh-tu-van-h…
  • Thời xa vắng (Lê Lựu) – Hồng Liên https://hongnhunghoa.wordpress.com/…/th%E1%BB%9Di-xa-v%E1%…/

RedefineTheClassics

BÌNH LUẬN

Please enter your comment!
Please enter your name here